Λεμφοίδημα είναι το οίδημα (διόγκωση – πρήξιμο) ενός μέρους του σώματος (χέρι, πόδι, γεννητικά όργανα, πρόσωπο, θώρακας, ή κοιλιακή χώρα) εξαιτίας της συσσώρευσης λέμφου στους ιστούς κάτω από το δέρμα.

Η λέμφος αποτελείται από νερό, πρωτεΐνες, γλυκόζη και άλατα, βρίσκεται στο χώρο μεταξύ των κυττάρων και ρέει στα λεμφαγγεία. Τα λεμφαγγεία κάνουν περισταλτικές κινήσεις και μεταφέρουν τη λέμφο προς τους λεμφαδένες, οι οποίοι με τη σειρά τους, παίζουν το ρόλο του “φίλτρου” για τον οργανισμό και συμβάλλουν στην προστασία από τις λοιμώξεις.

Όταν ένα μέρος στο λεμφικό σύστημα πάσχει, τότε δημιουργούνται οι συνθήκες να εμφανισθεί λεμφοίδημα. Το λεμφοίδημα μπορεί να συμβεί όταν απουσιάζουν ή δυσλειτουργούν οι λεμφαδένες ή τα λεμφαγγεία μιας περιοχής. Δυστυχώς η έναρξη ή εμφάνιση του λεμφοιδήματος δεν μπορεί να προβλεφθεί, και τελικά να παρουσιασθεί «ύπουλα», μήνες ή και χρόνια μετά από κάποια επέμβαση αφαίρεσης λεμφαδένων.

Το λεμφοίδημα μπορεί να είναι πρωτοπαθές ή δευτεροπαθές.

Πρωτοπαθές ή αλλιώς συγγενές λεμφοίδημα χαρακτηρίζεται όταν εμφανίζεται σε ασθενείς που γεννήθηκαν με πρόβλημα στα λεμφαγγεία ή στους λεμφαδένες. Συχνότερα οι ασθενείς με πρωτοπαθές λεμφοίδημα εμφανίζουν πρόβλημα στο ένα ή και στα δύο πόδια, ενώ σπανιότερα στα χέρια, στα γεννητικά όργανα, στην κοιλιά, στο θώρακα, στο πρόσωπο ή στον εγκέφαλο. Το πρωτοπαθές λεμφοίδημα εμφανίζεται ξαφνικά συνήθως σε περιόδους ορμονικών διαταραχών.

Δευτεροπαθές ή Επίκτητο ονομάζεται το λεμφοίδημα που εμφανίζεται ως επιπλοκή ή ανεπιθύμητη εξέλιξη μιας νόσου ή μιας θεραπείας. Οι συχνότερες αιτίες που οδηγούν σε λεμφοίδημα είναι ο λεμφαδενικός καθαρισμός για τη θεραπεία του καρκίνου, η ακτινοβολία στην περιοχή των λεμφαδένων, η χημειοθεραπεία, ορισμένες λοιμώξεις του δέρματος (ερυσίπελας, λεμφαγγειίτιδα, κυτταρίτιδα) και κάποια σοβαρά τραύματα. Συχνότερα παρατηρείται λεμφοίδημα στα χέρια στις γυναίκες μετά τη θεραπεία για καρκίνο του μαστού, στα πόδια μετά από θεραπεία για γυναικολογικό καρκίνο, όπως και μετά τη θεραπεία του καρκίνου του ουροποιητικού στους άνδρες.

Το λεμφοίδημα συνήθως συνδέεται με κάποια θεραπεία για καρκίνο (αφαίρεση λεμφαδένων ή ακτινοθεραπεία) και ξεκινάει με πόνο σε κάποιο σημείο του σώματος, συνεχίζει με πάχυνση και σκλήρυνση του δέρματος και του υποδορίου λίπους, προκαλεί αίσθημα βάρους σε όλο το άκρο, οίδημα (αύξηση όγκου) του μέλους και καταλήγει με μείωση των καθημερινών δραστηριοτήτων και γενικότερα της ποιότητας ζωής των ασθενών. Σε προχωρημένα στάδια του λεμφοιδήματος παρατηρούνται λοιμώξεις του δέρματος και των λεμφαγγείων του πάσχοντος άκρου, με συμπτώματα πυρετού και κακουχίας των ασθενών, ενώ οι επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις επιδεινώνουν το λεμφοίδημα.

Μερικές φορές το λεμφοίδημα εμφανίζεται χωρίς κάποια εμφανή αιτία και συνδέεται με την εκ γενετής απλασία ή υποπλασία των λεμφαγγείων ή των λεμφαδένων.

Το λιποίδημα από την πλευρά του εμφανίζεται συνήθως στα πόδια των γυναικών, ενώ το πρήξιμο σταματάει πάνω από τους αστραγάλους.

Σπάνια σε προχωρημένο λιποίδημα παρατηρείται και λεμφοίδημα.

Η διάγνωση των νοσημάτων του λεμφικού ιστού προκύπτει μετά τη λεπτομερή κλινική εξέταση, την επιπολής λεμφαγγειογραφία με άμεση φλουροσκόπηση, το λεμφοσπινθηρογράφημα, τη μαγνητική τομογραφία και το γονιδιακό έλεγχο. Η κλινική εξέταση αποτελεί τη σημαντικότερη εξέταση για τη λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού, με πληροφορίες σχετικά με την έναρξη του λεμφοιδήματος και των συμπτωμάτων του, την ειδική ογκομέτρηση των άκρων και τη σύγκριση του όγκου του πάσχοντος με το υγιές άκρο. Η επιπολής λεμφαγγειογραφία με άμεση φλουοροσκόπηση μετά από έγχυση πράσινης ινδοκυανίνης γίνεται με τα εξειδικευμένα μηχανήματα στο κέντρο μας, χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη προετοιμασία. Η εξέταση μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο που γίνεται η μετακίνηση της λέμφου στο επιπολής λεμφικό δίκτυο και στα επιφανειακά λεμφαγγεία. Το λεμφοσπινθηρογράφημα είναι εξέταση που γίνεται σε εργαστήρια Πυρηνικής Ιατρικής μετά από έγχυση ραδιοϊσοτόπου. Οι πληροφορίες που μας δίνει το λεμφοσπινθηρογράφημα αφορούν την ύπαρξη ή μη λειτουργικών λεμφαδένων στην περιοχή της εξέτασης καθώς και την ποσότητα της λέμφου που λιμνάζει συνήθως στο χέρι ή στο πόδι. Η εξέλιξη του λεμφοσπινθηρογραφήματος είναι η εξέταση SPECT-CT της Πυρηνικής Ιατρικής, όπου λαμβάνονται πληροφορίες λειτουργικότητας των λεμφαδένων με ανατομική προσέγγιση. Η Μαγνητική τομογραφία λεμφικού ιστού (MRL) είναι μια ειδική μαγνητική τομογραφία που απεικονίζει την ποιότητα των λεμφαγγείων και των λεμφαδένων του εν τω βάθει χώρου, τη συσσώρευση της λέμφου στους υποδόριους ιστούς και τη βαρύτητα του λεμφοιδήματος. Ο γονιδιακός έλεγχος χρησιμοποιείται κυρίως στους ασθενείς με πρωτοπαθές / συγγενές λεμφοίδημα, ώστε να βοηθήσει στην κατάταξη των ασθενών βάσει του γονιδιακού τους προφίλ, σε μια από τις κατηγορίες των πρωτοπαθών νοσημάτων λεμφικού ιστού.

Επίκτητο ονομάζεται το λεμφοίδημα που εμφανίζεται ως επιπλοκή ή ανεπιθύμητη εξέλιξη μιας νόσου ή μιας θεραπείας. Οι συχνότερες αιτίες που οδηγούν σε λεμφοίδημα είναι ο λεμφαδενικός καθαρισμός για τη θεραπεία του καρκίνου, η ακτινοβολία στην περιοχή των λεμφαδένων, η χημειοθεραπεία, ορισμένες λοιμώξεις του δέρματος (ερυσίπελας, λεμφαγγειίτιδα, κυτταρίτιδα) και κάποια σοβαρά τραύματα. Συχνότερα παρατηρείται λεμφοίδημα στα χέρια στις γυναίκες μετά τη θεραπεία για καρκίνο του μαστού, στα πόδια μετά από θεραπεία για γυναικολογικό καρκίνο, όπως και μετά τη θεραπεία του καρκίνου του ουροποιητικού στους άνδρες.

Την τελευταία δεκαετία γίνονται αρκετές μελέτες για την εύρεση φαρμάκων που να θεραπεύουν το λεμφοίδημα. Μέχρι τώρα δεν υπάρχει κάποιο φαρμακευτικό σκεύασμα που να χορηγείται για τη θεραπεία της νόσου.

Μερικές φορές χορηγούνται φάρμακα που ενισχύουν την αγγειακή κυκλοφορία ή διουρητικά φάρμακα με σκοπό να μειώσουν το οίδημα, χωρίς όμως να βελτιώνουν το λεμφοίδημα.

Ανάλογα με το στάδιο της νόσου και την αιτία που την προκάλεσε υπάρχουν διαφορετικές μέθοδοι αντιμετώπισης. Πολλοί ασθενείς παγκοσμίως έχουν ακολουθήσει είτε κάποια συντηρητική μέθοδο, είτε κάποια χειρουργική παρέμβαση και αντιμετωπίσθηκαν με μεγάλη επιτυχία παρουσιάζοντας πλήρη εξαφάνιση των συμπτωμάτων. Οι πιο σύγχρονες θεραπείες που εφαρμόζονται παγκοσμίως, προσφέρονται και στη “THE Lymphedema Clinic”. Αυτές περιλαμβάνουν συντηρητικά και χειρουργικά μέτρα αντιμετώπισης. Οι συντηρητικές μέθοδοι αντιμετώπισης λεμφοιδήματος είναι η περιποίηση των ελκών και των τραυμάτων του δέρματος με επιθέματα και φαρμακευτικά προϊόντα, οι εξειδικευμένες τεχνικές λεμφικής παροχέτευσης, οι περιδέσεις με ειδικούς ελαστικούς επιδέσμους και η εφαρμογή ελαστικών συμπιεστικών ενδυμάτων. Τα μέτρα αυτά σε συνδυασμό με οδηγίες διατροφής, αερόβιες ασκήσεις – yoga & pilates και ατομική ή ομαδική ψυχολογική υποστήριξη αποτελούν την πιο σύγχρονη μορφή συντηρητικής αντιμετώπισης.

Οι χειρουργικές θεραπευτικές τεχνικές που εφαρμόζουμε αποτελούνται από τις μικροχειρουργικές επεμβάσεις μεταμόσχευσης λεμφαδένων ή της δημιουργίας λεμφο-φλεβικών αναστομώσεων / παρακάμψεων, τη λιπεκτομή με τεχνική VASER λιποαναρρόφησης και την τοποθέτηση ινών κολλαγόνου για ενίσχυση της λεμφαγγειογένεσης. Μερικές από τις τεχνικές που εφαρμόζουμε έχουν προκύψει μετά από δική μας έρευνα και αποτελούν παγκόσμια πρωτοτυπία, ενώ συνάδελφοι χειρουργοί του εξωτερικού απευθύνονται σε εμάς προκειμένου να τους εκπαιδεύσουμε σ’ αυτές τις μεθόδους.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ασθενείς με λεμφοίδημα μπορεί να αντιμετωπισθούν χειρουργικά. Οι χειρουργικές μέθοδοι έχουν σκοπό να προσφέρουν βελτίωση των συμπτωμάτων με μείωση του πόνου ή του αισθήματος του βάρους, μείωση του όγκου του πρησμένου άκρου, μείωση των επεισοδίων λοίμωξης και βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους. Ακόμα και στις προχωρημένες περιπτώσεις μερικοί ασθενείς αποφασίζουν να χειρουργηθούν να μην επιδεινωθεί η νόσος. Οι χειρουργικές επεμβάσεις δεν είναι βαριές για τους ασθενείς. Την ίδια μέρα της επέμβασης, οι ασθενείς μπορούν να σηκωθούν να περπατήσουν, ενώ ο πόνος ελέγχεται πολύ ικανοποιητικά με κοινά παυσίπονα.

Ασθενείς που ήταν σε αρχικό στάδιο της νόσου ή ασθενείς που ακολούθησαν με προσοχή τις μετεγχειρητικές οδηγίες παρουσίασαν πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων και σταμάτησαν να φορούν ελαστικά ενδύματα, χωρίς να πρηστεί το χειρουργημένο μέλος τους.

Ακόμα και αν δεν υπάρχει πλήρης ίαση του λεμφοιδήματος, αρκετοί ασθενείς με προχωρημένο λεμφοίδημα παρουσίασαν σημαντική βελτίωση μήνες ή λίγα χρόνια μετά την επέμβαση, ενώ δεν εμφανίζουν πλέον συμπτώματα από τη νόσο.